مهاجرت، قصه تازهای نیست و از گذشته تا کنون افراد به دلایل مختلفی همچون نبود منابع طبیعی و کم بودن دستمزدها، محل زندگی خود را به امید بهبود وضعیت خود ترک میکنند. یکی از مسائلی که کشورها همواره با آن مواجه هستند، تاثیر مهاجرت بر ویژگیهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است. تاثیر اقتصادی یکی از اثرات مهم مهاجرت بر کشورها است که برخی از این آثار مثبت و برخی دیگر منفی تلقی میشوند. تاکنون آثار اقتصادی مهاجرت بارها و بارها مورد بررسی قرار گرفته است. اما همواره برداشتهای مختلفی از آن میشود. در این نوشته قصد داریم به بررسی مشکلات اقتصادی مهاجران پرداخته و آن را از جنبههای مختلف بررسی کنیم. پس تا انتها همراه ما باشید.
به طور کلی، هنگامی که موضوع بررسی مهاجرت به لحاظ اقتصادی مطرح میشود، هزینه و فایده آن به میان میآید. به این صورت که آیا بحث مهاجرت یک منفعت به برای کشور مقصد است یا یک بار اضافی به دوش اقتصاد کشور. به همین دلیل در بحث مهاجرت، سه اثر عمده آن یعنی گرایش عمومی، نیروی کار و رشد اقتصادی مورد بررسی قرار میگیرد.
اقتصاد مهاجران از چه زمانی مورد توجه قرار گرفت؟
موضوع مشکلات اقتصادی مهاجران و توجه به اقتصاد آنها بعد از جنگ جهانی دوم مورد توجه قرار گرفت. در آن زمان که کشورهای اروپایی در حال بازسازی کشور بودند، برای بازسازی اقتصاد، مرزهای خود را برای مهاجران گشودند. یکی از بزرگترین مهاجرتها در آن زمان، مهاجرت ترکها به آلمان بود. بعد از آن نیز موضوع مهاجرت در جهان افزایش پیدا کرد و هر ساله میلیونها نفر، خانه و کاشانه خود را برای پیدا کردن شغل مناسب و افزایش درآمد مهاجرت میکنند.
با افزایش میزان مهاجرت در جهان، شاخه جدیدی در علم اقتصاد با نام اقتصاد مهاجرت شکل گرفت. اقتصاد مهاجرت، علاوه بر بررسی پیامدهای اجتماعی و اقتصادی مهاجرت، به بررسی و تحلیل انگیزهها و مشوقها نیز میپردازد. همچنین عوامل بازدارنده مثل سختی زندگی در محیط جدید و سایر عوامل را نیز مورد بررسی قرار میدهد. مبحث دیگری که در این علم بررسی میشود، شواهد تجربی و نظریههای اثرات مهاجرت بر بازار کار است.
مشکلات اقتصادی مهاجران
افراد با اهداف مختلفی مهاجرت میکنند که از مهمترین آنها میتوان به تحصیل در کشور جدید و پیدا کردن شغل مناسب اشاره کرد. برخی افراد بر این باورند با مهاجرت به کشوری دیگر، وضع زندگیشان از این رو به اون رو میشود و پیشرفت زیادی میکنند. اما آیا واقعا چنین است؟ آیا همه افراد با مهاجرت موفق میشود؟ در جواب باید گفت، خیر.
مهاجرت نیز مانند بسیاری از کارهای دیگر، چالشهای مخصوص به خود را دارد و افراد باید خود را برای آنها آماده کنند. البته چالشهای مهاجران فقط به مسائل اقتصادی ختم نمیشود و باید مسائل مختلفی را حل کنند. اما از آنجایی که بحث ما در مورد مسائل اقتصادی است، در ادامه به برخی از مشکلات اقتصادی مهاجران خواهیم پرداخت.
دقت داشته باشید که مشکلات اقتصادی مهاجران در دو بخش فردی و کلان مطرح میشود. به طور مثال پیدا کردن شغل و تامین درآمد در بخش فردی مطرح است و از دست دادن نیروی کار متخصص، در بحث کلان مورد بررسی قرار میگیرد.
1. پیدا کردن شغل و کسب درآمد مناسب
یکی از مهمترین مشکلات اقتصادی مهاجران، پیدا کردن شغل مناسب در کشور مقصد است. به طور مثال اگر در کشور خودتان دارای پستهای مدیریتی بودهاید، امکان دارد در کشور مقصد از شغلهای سطح پایین کار خود را شروع کنید. حتی برخی افراد در پیدا کردن شغل سطح پایین نیز با مشکل مواجه میشوند. این شرایط ممکن است به روحیه افراد آسیب وارد کرده و مهاجرت را تحت تاثیر قرار دهد. البته این احتمال هم وجود دارد، مهاجران با هیچیک از این مشکلات مواجه نشوند و شرایط خوبی را بعد از مهاجرت تجربه کنند. در هر صورت، افراد باید خود را برای حل این مسائل و مشکلات آماده کنند.
2. هزینه بالای زندگی
یکی دیگر از مشکلات اقتصادی مهاجران، هزینه بالای زندگی، به خصوص در کشورهای پیشرفته است. این کشورها با اینکه رفاهی اجتماعی را برای شهروندان فراهم میکنند، اما قوانین سختگیرانهای برای خرید مسکن و ملک دارد. همچنین هزینه زندگی نیز در این کشورها بالا است. به طوری که برای خرید مایحتاج زندگی، بنزین، مراجعه به پزشک و… باید هزینههای زیادی را پرداخت نمایید.
3. کاهش دستمزدها
یکی از مشکلات اقتصادی مهاجران که در بحث کلان مطرح میشود، کاهش دستمزدها است. هنگامی که نیروی کار مهاجر در یک کشور بیشتر میشود، منجر به کاهش دستمزدها میشود. با افزایش تعداد مهاجران، فشار دستمزد از سوی بومیها کاهش یافته و در نتیجه دستمزد آنها پایین میآید. البته این مساله را برخی از اقتصاددانان مطرح کردهاند و مورد پذیرش همگان نیست.
بهعنوان مثال، حضور مهاجران در ایران همواره با انتقادهایی مختلفی همراه بوده است. این افراد معتقدند، مهاجران بسیاری از مشاغل را ربوده و باعث کاهش دستمزدها شدهاند. حتی برخی معتقدند، بسیاری از گرانیهای مسکن به خصوص در بازار اجاره به خاطر مهاجرت است.
4. کاهش نیروی کار و افراد متخصص
از مهمترین مشکلات اقتصادی مهاجران، کاهش نیروی کار و افراد متخصص در کشور مبدا است. هنگامی که این افراد، وطن خود را به قصد کشور دیگری ترک میکنند، به دلیل کاهش نیروی کار، میزان تولید کاهش پیدا میکند. چرا که چرخهای تولید یک کشور را افراد متخصص حرکت میدهند.
تاثیر مهاجرت بر توسعه اقتصادی
در ادامه بررسی مشکلات اقتصادی مهاجران، به تأثیرات اینکار در توسعه اقتصادی خواهیم پرداخت. در حالت کلی، مهاجرت در سطح بینالمللی، بر توسعه اقتصادی جهان اثر مثبت داشته است. اما برای درک بهتر موضوع، باید تاثیر اقتصادی آنها را در سطح ملی بررسی کنیم. به همین منظور لازم است شاخصهای مختلفی همچون، کیفیت سرمایه انسانی، نرخ مهاجرت و نرخ بازگشت، ایجاد شبکههای تجاری و درآمدهای بازگشتی مهاجران مورد بررسی قرار بگیرد.
1. نرخ خروج و میزان بازگشت مهاجران
یکی از مهمترین مسائلی که در بحث مهاجرت باید مورد بررسی قرار بگیرد، نرخ مهاجرت و بازگشت آنها به کشور مبدا است. در مهاجرت، نیروی کار از مناطقی با بهرهوری پایین به مناطقی که بهرهوری بالایی دارند، انتقال پیدا میکنند. در نتیجه، نیروی کار در کشور مبدا کم شده و در کشور مقصد افزایش پیدا میکند. اما در کنار این مساله باید نرخ بازگشت مهاجران را نیز مورد بررسی قرار داد.
در صورتی که نیروی انسانی بعد از کسب مهارت و تجربه به کشور خود برگردد، میتواند با انتقال دانش و تجربه خود و ایجاد اشتغال در کشور مبدا، در رشد اقتصادی آن تاثیر مثبتی داشته باشد. اما اگر نرخ بازگشت پایین باشد، کشور مبدا با مشکلات اقتصادی زیادی مواجه خواهد شد.
2.کیفیت سرمایه انسانی خارج شده از کشور مبدا
همانطور که در بالا اشاره کردیم، یکی از مشکلات اقتصادی مهاجران در سطح کلان، خارج شدن نیروی کار از کشور مبدا است. اما این مساله چه زمانی مشکلساز میشود؟ در پاسخ باید گفت، چیزی که اهمیت دارد، مهاجرت افراد ماهر و متخصص است که از این مساله به نام فرار مغزها یاد میشود. چرا که این افراد در افزایش توان تولید کشور نقش بسیار مهمی دارند و اگر از کشور مبدا خارج شوند، تاثیر زیادی در توسعه اقتصادی خواهند داشت. البته در صورتی که نرخ بازگشت نیروی متخصص بیشتر باشد، منافع زیادی برای کشور مبدا خواهد داشت.
در حالت کلی میتوان گفت، هر چقدر نیروی متخصص و باتجربه در میان مهاجران بیشتر باشد، تبعات منفی از لحاظ اقتصادی برای کشور خواهد داشت. در نقطه مقابل آن، اگر میزان پذیرش نیروی متخصص یک کشور بیشتر باشد، اثرات مثبتی بر روی اقتصاد خواهد داشت.
3. درآمدهای برگشتی
مهاجرت علاوه بر کاهش نیروی انسانی، باعث خروج ارز از کشور نیز میشود. در نتیجه، وجوه زیادی از چرخه اقتصادی کشور خارج شده و بر رفاه اجتماعی کل اثر میگذارد. اما وجوه ارسالی مهاجران به کشورهای مبدا، باعث افزایش سطح درآمد مصرفکنندگان شده و با وارد شدن آنها به چرخه اقتصادی، وضعیت اقتصادی کشور مبدا بهبود پیدا میکند.
جمعبندی
در نگاه اول، مهاجرت شاید ساده به نظر برسد. اما همین مساله به ظاهر ساده، برای برخی منفعت و برای برخی دیگر زیان به دنبال دارد؛ به خصوص در بحث اقتصادی. به همین دلیل در علم اقتصاد شاخه جدیدی به نام اقتصاد مهاجرت به وجود آمده است که با دید کارشناسی، مزایا و معایب مهاجرت و تاثیر آن بر اقتصاد را بررسی میکند. در حالت کلی میتوان گفت، در صورتی که مهاجرت به صورت مدیریت شده انجام شود، هم برای کشور مبدا و هم برای کشور مقصد فایده خواهد داشت. در غیر اینصورت، مشکلات اقتصادی مهاجران، هم در سطح خرد و هم در سطح کلان، گریبانگیر آنها میشود.
اما چطور میتوان مهاجرت را مدیریت کرد؟ چطور چالشهای اقتصادی پیش روی مهاجران حل میشود؟ مهاجرت چه اثرات منفی دیگری بر کشور مبدا و مقصد دارد؟
خوشحال میشویم پاسخهای خود را در خصوص این سوالات و تجربههایی که در این زمینه دارید را با ما در میان بگذارید.
2 نظرات
عالی
خیلی خوب بود! ممنون