وقتی از پول حرف می زنیم از چه حرف می زنیم؟

416

زمان تقریبی مطالعه : چهار دقیقه

از زمانی که پول اختراع و ایجاد شده است سه کارکرد داشته است : وسیله مبادله، واحد شمارش و وسیله ذخیره ارزش . مهمترین وظیفه پول وسیله یا واسطه مبادله بودن است که سبب میشود مبادالت پایاپای و دشواری آن از میان رفته و کاالها و خدمات از طریق واسطهای به نام پول با هم مبادله شوند. به طور معمول ، هر آنچه وسیله مبادله (پول) است واحد شمارش نیز هست ، بجز مواردی که تورم شدید واحد شمارش بودن پول را زیر سؤال میبرد. در مورد وسیله ذخیره ارزش بودن پول نیز باید اشاره کرد که درکنار پول داراییهای دیگری از قبیل سهام، اوراق، قرضه، مسکن و غیره نیز میتوانند وسیله ذخیره ارزش باشند و به طور معمول در شرایطی که نرخ بازدهی این دارایی ها پایین باشد و ریسک نگهداری آنها بالا باشد از پول به عنوان وسیله ذخیره ارزش استفاده میشود.

پول در طول تاریخ تکامل خود چهار شکل کلی پول کالایی، پول کاغذی (اسکناس)، پول بانکی و دفتری (سپرده دیداری) و پول دیجیتالی را به خود گرفته است. پول کالایی که شکل رایج آن سکه های طلا و نقره بود دارای ارزش ذاتی بوده و ارزش آن از پول بودن آن ناشی نشده است بلکه از کالا بودن آن ناشی شده است. نیاز به وسیله مبادله سهل تر ، عدم امکان افزایش حجم طلا و نقره متناسب با رشد داد و ستدها سبب پیدایش پول کاغذی یا اسکناس گردید. در ابتدا پول کاغذی پشتوانه صددرصد طلا و نقره داشت و در اصل رواج آن ناشی از این موضوع بود. اما به تدریج پشتوانه صد درصد طلا و نقره کنار گذاشته شد و با پشتوانه اعتبار وام گیرندگان، اوراق قرضه دولتی و نیز اسکناس منتشر گردید. امروزه اسکناس ماهیت پول حکمی و اعتباری دارد و قابل تبدیل به طلا و نقره نیست و ارزش آن نیز ناشی از حکم دولت ، قانون و همچنین نیاز گریز ناپذیر انسان به آن برای انجام مبادله است. باز هم در راستای سهلتر شدن داد و ستدها پول بانکی و دفتری یا سپرده های دیداری توسط بانکها ابداع شد که براساس موجودی حساب شخص با استفاده از چک در داد و ستد مورد استفاده قرار میگیرد. پیدایش سپرده های دیداری این امکان را فراهم آورده که بیش از اسکناس منتشر شده پول خلق شود.

بالاخره، در تکامل پول ، امروزه سپرده های دیداری ماهیت دیجیتالی پیدا کرده و امکان داد و ستد بدون استفاده از چک با استفاده از سپرده های دیداری را نیز فراهم آورده است. نظام بانکی در دنیای امروز شامل یک بانک ناشر اسکناس یا بانک مرکزی و بانکهای تجاری است. بانک ناشر اسکناس یا بانک مرکزی در کنار امتیاز انحصاری نشر اسکناس به عنوان بانکدار دولت نیز عمل کرده و علاوه بر اعمال مقررات و نظارت بر فعالیت بانکها، حفظ ارزش پول ملی و اجرای سیاستهای پولی را به عهده دارد، بانکهای تجاری نیز عمدتاً از طریق جذب انواع سپرده ها و سپس اعطای وام و اعتبار در کنار انجام واسطه گری مالی در خلق پول نقش دارند. رابطه بانک مرکزی و بانکهای تجاری با تحول و تکامل نظام بانکی دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است.

با اقتصاد مدرن و به وجود آمدن ارزش پول عرضه ارز هر کشور تاثیر به سزایی در زندگی مردم داشت. عرضه ارز از محل صادرات و ورود سرمایه است و عرضه ارز تابعی از قیمتهای داخلی، قیمتهای خارجی، نرخ ارز، درآمد جهان خارج، نرخ بهره داخلی، و نرخ بهره خارجی است. منحنی عرضه ارز رابطه بین مقدار عرضه ارز و نرخ ارز را نشان میدهد و در حالت معمول صعودی است. تغییر نرخ ارز سبب تغییر مقدار عرضه ارز با حرکت بر روی منحنی عرضه ارز میشود و تغییر سایر عوامل سبب تغییر مقدار عرضه ارز با جابه جایی منحنی عرضه ارز میشوند.

مهمترین عوامل موثر در تعیین نرخ ارز عبارتند از : سطح قیمت های داخلی، سطح قیمت های خارجی، سطح درآمد جهان خارج، سطح درآمد ملی، نرخ بهره داخلی و نرخ بهره خارجی . با تغییر هر کدام از عوامل اشاره شده فوق، منحنی های عرضه و تقاضای ارز جا به جا شده و نرخ ارز تغییر می کند.

منبع: کتاب پول و ارز و بانکداری نوشته دکتر تیمور رحمانی – میر رستم اسدالله زاده بالی – انتشارات طراحان ایماژ- چاپ اول ۱۳۹۴